Stap 5: gedichtenbundel

Bron: Fiddelaers-Jaspers R. (2004). Kun je de dood ook groeten? 101 afscheidsgedichten. Kampen: uitgeverij de kok.

Dag bloggers,

Zoals beloofd: enkele gedichtjes die je kan voorlezen in de klas (vraag 3: lesmaterialen). Let wel op: sommige gedichten zijn zeer emotioneel, misschien iets te confronterend. Aan de juf om uit te maken of de kleuters dit aankunnen.

Veel leesplezier,

Sandra


Bij de dood van een vader of moeder

Papa's mogen niet doodgaan, Yvonne van Emmerik

Er is eens een vogel gestorven
en een goudvis is ooit doodgegaan
en ook het konijn van Marieke
daarvan was ik ondersteboven,
ik wist toen dat dood kon bestaan.
Maar papa's die mogen niet doodgaan
niet mijn vader die groot is en sterk.
Wat moet ik daar nu mee aan?

Eerst dacht ik: hij slaapt alleen maar,
hij rust gewoon een beetje uit.
Maar hij is zo koud en hij zegt niets,
er is geen enkel geluid.
Hij is zo stil als de sneeuw
in de vroegte van de morgen,
zo leeg als de jas aan de kapstok.
Trok hij zo zijn lichaam uit?

Waar is hij gebleven sindsdien?
Papa, ben je een engel geworden,
een onzichtbare engel met vleugels?
Wil je dan mijn beschermengel blijven,
ook al zal ik je niet kunnen zien?
Zo zal ik je dichtbij me weten,
want papa's die mogen niet doodgaan,
wel engelen worden misschien.


Ik rouw van jou Michiel

Lieve mama ben je daar?
hier is je jongste zoon
Jij bent m'n mama voor altijd
ik hoor bij jou gewoon.

Lieve mama hoor je me?
Hier ben ik, op de grond
we zouden samen moeten zijn
maar jij loopt in de hemel rond.

Lieve mama luister je?
was ik niet lief genoeg?
ik zal voortaan echt alles doen
wat je me toen vroeg

Lieve mama kom toch terug!
ik hou zoveel van jou
ik mis je zo ontzettend veel
mama, ik rouw van jou.


Bij de dood van een opa of oma

Opa is nieuwsgierig  Karel Eykman

Je weet het,
als mensen oud zijn,
dan worden ze niet meer groot.
En als ze dan nog ouder zijn
dan gaan ze tenslotte dood.

Maar als je je opa gaat vragen
wanneer hij nou eens dood zal gaan,
dan zal je opa zeggen:
"dat gaat je geen donder aan".

Dat komt zo:
als mensen oud zijn,
dan willen ze nog niet weg,
omdat ze zo nieuwsgierig zijn:
wat komt er van jou terecht?

Want opa's zijn altijd nieuwsgierig
naar wat voor soort mens je wordt.
Hij kan het nog niet precies raden,
want daarvoor leef jij nog te kort.


Verhuis  Geert de Kockere

Oma had het nog
zo mooi bedacht:
doodgaan
is verhuizen in de nacht.

Waar naartoe?
Wie helpt jouw koffers dragen?
had ik haar nog willen vragen.

Maar gisteren
is oma plots verhuisd

Heel alleen en zonder koffers.
Ik weet niet eens waarheen...


Bij de dood van een dier

Pleisters  Hans Hagen

onze poes is al zo groot
hij gaat al bijna dood misschien
als je dood bent, ben je stil
dan is er niks meer wat je wil
dan kun je niks meer horen
niks meer zien
dan kun je nooit meer wakker zijn
dan hoef je ook geen pleisters meer
dan krijg je nooit meer pijn


In de kring  Nannie Kuiper

Maandagmorgen in de kring
en vertellen aan elkaar,
hoe het in het weekend ging.
Heel verschillend, luister maar...

Roelof rende met zijn zusje
door de duinen naar het strand,
met daarachter lekker langzaam
papa, mama, hand in hand.

Liesbeth mocht het boekje kopen
dat ze in de winkel zag
en het mooist van allemaal vond.
Ja, een fijne zaterdag.

Boris kreeg een bloementuintje,
helemaal voor hem alleen,
met wel honderd kleine plantjes
en een hekje er omheen.

Roosje speelde op haar kamer
met haar oude poppenhuis,
zaterdag en ook nog zondag.
Roosje bleef het weekend thuis.

En op zondag ging de hamster
van Marieke zo maar dood.
Daarom moet ze nu nog huilen,
zit ze bij de juf op schoot.

Maandagmorgen in de kring
en vertellen aan elkaar,
hoe het in het weekend ging.
Heel verschillend - dat is waar!


Vogeltje  Ed Franck

Vogeltje ziek? Vogeltje pijn?
wil je bij je mama zijn?

oogjes dicht, nekje bloot
oooh... het vogeltje is dood
gevallen uit de heg
poes! scheer je weg!

waar is mijn schop?
een graf, een bloem erop
dag vogeltje dood
nu ben je niet meer bloot


Verdrietig, bang en boos

Dood  Nannie Kuiper

Als iemand doodgaat
die je heel goed hebt gekend,
dan is het nogal logisch
dat je erg verdrietig bent.

Misschien is het je oma.
Misschien is het je hond.
Misschien is het een ander,
die je ook zo aardig vond.

Als er iemand doodgaat
die je heel erg goed hebt gekend,
dan is het nogal logisch dat je erg verdrietig bent.

Want doodgaan is: iets missen.
Het maakt je ook zo bang.
Toch zul je eraan wennen,
al duurt het vaak heel lang


Een beetje stil  Connie Vollenhoven.

een beetje stil vandaag
meer is er niet
ik ben niet boos of zo
heb geen verdriet
een beetje stil vandaag
toe laat me maar
een beetje stil vandaag
is toch niet zo raar


Over doodgaan en andere vragen

Als je dood bent...   Rindert Kromhoud van der Meer

Als je dood bent,
zegt mijn vader,
slaap je heel erg lang
heb je nooit meer iets te vrezen
ben je nooit meer bang.

Als je dood bent,
zegt mijn moeder,
voel je nooit meer pijn
ga je heel hoog naar de hemel
daar is het echt fijn.

Als je dood bent,
zegt mijn opa,
verdwijn je in de grond
lig je in een houten kissie
voor altijd op je kont.

Maar ze weten er niks van
en ze zeggen dus maar wat
weten niet wat te beginnen
van de dood kan je niet winnen
slaan daarom maar aan 't verzinnen
dood is dit of dood is dat!

Maar als je dood bent,
zeg ik zelf,
wat er dan gebeuren gaat
voor wie je dat wel kan vertellen
is het nu te laat.


Een probleem   Willem Wilmink

Vandaag vroeg mijn zoontje
met angstige stem
Als iemand dood is,
wat gebeurt er dan met hem?

Nu ken ik wel iemand
die daarover zegt:
Wie dood is die komt
in de hemel terecht.

Dus boven de wolken,
dus altijd mooi weer,
met een bal in het gras,
en ijsjes, meneer!

Maar weer iemand anders
vertelde zowaar:
Als je dood bent dan komt er
een tovenaar,

dan tovert hij aan je,
en word je een dier,
een mus of een tijger,
een leeuw of een mier.

Zelf mag je kiezen
welk dier je wilt zijn:
een mug of een olifant,
of een konijn.

Maar op een morgen
ben ik gegaan
naar een man die heel oud was,
dus gauw dood zou gaan.

Of ik een dier word
zei deze man,
of ik in de hemel kom,
'k weet er niks van.

Maar als ik dood ben
is 't eerste wat ik doe:
Honderd jaar slapen
want ik ben moe.

Ik stuur je een brief aan een rode ballon    Yvonne van Emmerik

Ik stuur je een brief aan een rode ballon
Je bent nu zo ver en
ik kijk naar de sterren
en wou dat ik je bereiken kon

Misschien ben je nu wel heel dicht bij de zon
Zal de wind voor je waaien?
Mag je zwieren en zwaaien
en drijven en zweven net als mijn ballon?

Zonder geluid komt hij nu naar je toe
al zit ik vanbinnen
je naam uit te schreeuwen

Ik wil met je praten al weet ik niet hoe
Mocht je hem vinden
laat het dan even, heel even maar sneeuwen?

Stap 5: boek: Kinderen helpen bij verlies, Keirse, M. (2002). Tielt: Lannoo

 

Dag bloggers,

Ik verwachtte van dit boek heel veel. Vooral omdat het omschreven werd als een gids voor ouders en leerkrachten die met kinderen in contact komen en omdat het geschreven werd door iemand met veel ervaring met verlies, verdriet, afscheid. Hoeveel boeken heeft hij hierover al niet geschreven. "Kinderen helpen bij verlies, een boek voor al wie van kinderen houdt, werd helemaal uitgelezen.

Wat heb ik eruit onthouden?

Citaat 1: hoofdstuk 2: hoe kinderen rouwen... (onderzoeksvraag 1)

Ze zijn kinderen: kinderen vertonen gelijksoortige emoties en reacties als volwassenen. Alleen kunnen zij niet begrijpen en uitdrukken wat ze doormaken. Het rouwproces verschilt op 7 specifieke manieren van dat van volwassenen.

1. Weerspiegeling van het ontwikkelingsstadium: dit gaf een overzicht hoe kinderen reageren binnen een bepaalde leeftijdscategorie. Dit werd reeds beschreven in het eerste bronnenboek (vraag 2).

2. Midden in het gewone leven: ze rouwen niet op bevel, wanneer iedereen het doet, wanneer het hen uitkomt. Kinderen worden er dikwijls mee geconfronteerd. Denk maar aan Nieuwjaar, moederdag,... Praten met leeftijdsgenoten lukt minder, wel met een leerkracht die ze dan ervaren als de "verloren moederfiguur". Thuis wordt verdriet verborgen voor de ouders, die hebben verdriet genoeg. Op school kan verdriet beter geuit worden, er wordt over gepraat.

3. In korte en intense episoden: ze kunnen geen lange tijd met verdriet bezig zijn. Even wenen en dan terug gaan spelen is heel normaal. Dat wil niet zeggen dat ze geen verdriet meer hebben. De emoties zijn explosief en volwassenen weten vaak niet hoe ze hiermee moeten omgaan.

4. Tijdelijke regressie na verlies: vaak brengt verdriet een terugval van functioneren met zich mee vb controle over zichzelf verliezen, zindelijk zijn. Deze regressie moet men als een soort pauze in de rouw beschouwen. Ze keren terug naar de tijd dat ze nog "verzorgd" werden.

5. uitleven in actie en spel: volwassenen praten vooral over het verdriet, kinderen verwerken dit door te spelen. Spel is hier een natuurlijke communicatie op een veilige manier. Via spel proberen ze angst, verdriet onder controle te krijgen.

6. rouw uitstellen: rouwreacties kunnen soms meer dan 2 jaar na het verlies komen. Na het sterfgeval heerst er chaos, een onbekend en onveilig gevoel. Kinderen zoeken eerst de veiligheid terug alvorens ze echt kunnen rouwen.

7. vernieuwde rouw bij belangrijke veranderingen: bij een vernieuwde emotionele stap in hun groeiproces kan het verlies heropleven. In nieuwe levenssituaties blijft oud verlies een plaats krijgen. vb verhuizen

Mijn standpunt

Ik ben altijd op zoek naar een "hoe doen ze dat nu eigenlijk, dat rouwen". Maar hoe meer ik lees, hoe minder ik het antwoord op de vraag zal vinden. Het is zo moeilijk er een algemeen antwoord op te geven omdat het voor ieder mens gewoon anders is. Niemand rouwt op dezelfde manier, ook kleuters niet. Met dit hoofdstuk te lezen besef ik nog meer hoe belangrijk dossierkennis van uw kinderen in de klas is. Misschien ervaar je de kleuter als lastig, maar reageert hij op een pijnlijke herinnering van meer dan een jaar geleden. (punt 6).

Staan we wel stil bij het aantal keren dat een kind geconfronteerd wordt met zijn verlies (punt 2)? Oma is er niet meer: maar we praten wel een hele week over grootouders als belangstellingscentrum. Een Nieuwjaarsbrief voor de mama. Dat maakt een kind 10 keer in zijn leven en elk jaar is het moederdag. Hoeveel keer praat je in een klas over een poes of een hond? Dat durf ik zelfs niet te tellen.

Agressie, explosiviteit van emoties (punt 3) dat hebben volwassenen ook. Ik kan me best inbeelden dat je als volwassene ook wel eens een glas stuk wil slaan uit woede, uit onmacht, uit verdriet. En dan is het inderdaad moeilijk om te weten hoe hiermee om te gaan. Kinderen mogen deze gevoelens hebben zonder dat ze zich hier schuldig over moeten voelen. Alleen moet de veiligheid voor zichzelf en anderen behouden blijven. Wat kan je dan als volwassene doen: luisteren en erover praten. Laat kleuters, volwassenen,... hun gevoelens toch niet opkroppen. Gevoelens MOGEN er toch zijn. Ik zie hier het verschil tussen volwassenen en kind niet goed. Alleen weten volwassenen hun gevoelens beter te doseren, uit te werken op voorwerpen die anderen niet schaden. Een kleuter met alle remmen los denkt alleen aan zichzelf. Aan de volwassene om hier gepast en gedoseerd op te reageren.

Het laatste en voor mij het belangrijkste punt vond ik de vernieuwde rouw bij nieuwe gebeurtenissen. Dan denk ik terug aan mijn artikel. Wat is er gebeurd met de kleuters van die stervende juf? Hoe gaan zij met het verlies van die juf om, hoe stonden de kleuters t.o.v. de nieuwe juf. Als interimleerkracht kom je zo dikwijks voor een nieuwe klas en meestal ken je de reden van afwezigheid niet, noch de nieuwe kleuters.
Hoeveel gezinnen worden niet opnieuw samengesteld: een nieuwe mama. Zijn er nog foto's van die andere mama? Ik kan hier niet over oordelen maar ik besef wel dat veranderingen in een mensenleven toch wel confronterend zijn. Het doet je denken over een verlies, rouwen.

Hoe ga ik de volgende keer reageren als ik de cliché hoor: het leven gaat voort hé. Dat zeggen ze allemaal, maar het verdriet, het gemis zal altijd blijven. En ergens mag dat ook. We mogen onze dierbaren niet vergeten, wel een plaatsje geven in ons nieuwe leven, hoe moeilijk dat ook is.


Citaat 2: suggesties om in concrete situaties wegen te vinden om het hart te laten spreken zonder het verstand op nul te zetten en verkeerde dingen te zeggen. (vraag 3: lessugesties, tips)

Mijn standpunt

Meer dan 50 tips werden hier gegeven. Onbegonnen werk om deze allemaal te bespreken. Daarom heb ik er een top 10 van gemaakt. Welke tips neem ik mee naar zo'n situatie.

Nog even dit: hoe mooi is dit niet geformuleerd: het hart laten spreken zonder het verstand op nul te zetten. Dat moet je kunnen. Alleen deze titel al heeft ervoor gezorgd dat ik de meer dan 20 bladzijden heb doorgenomen.

Mijn top 10

1. Moedig kinderen aan te praten en vragen te stellen zo vaak ze dit wensen. Breng geduld op.

2. Wees open en eerlijk in het geven van antwoorden. Eenvoudig en direct. Weet je het antwoord niet, zoek het dan samen uit.

3. Accepteer de uitspraken van verdriet: kinderen denken anders dan volwassenen. Ze zullen vertellen dat ze boos zijn op de overledene. Bekritiseer hen niet want dit zijn normale reacties. Luister liever naar hun gevoelens in plaats van te vertellen wat ze moeten voelen, denken en doen.

4. Houd de herinnering aan de overledene levendig. Spreek erover, zowel over het aangename als over het minder aangename. Laat hen weten dat de herinnering nooit helemaal zal verdwijnen. Geef een foto, maak een herdenkingsplaatsje.

5. Stimuleer de omgeving om ook aandacht op te brengen. Meestal kunnen de kinderen bij de ouders niet terecht omdat ze zelf emotioneel niet beschikbaar zijn. Andere vertrouwde volwassenen (leerkrachten) kunnen dan hulp bieden, die speciale aandacht geven die ze dan net zo nodig hebben.

6. Geef aandacht aan de dromen van kinderen. Dromen geven de kans om bezig te zijn met het verlies, om de realiteit onder ogen te zien. De inhoud hiervan weerspiegelt vaak de veranderingen die zich voordoen in het rouwproces. Men kan ontdekken waar men vandaan komt, waar men nu staat en waar me heen gaat. Deze dromen kunnen ook beangstigend zijn.

7. Denk eraan dat feestdagen dagen zijn waarop kinderen verdriet intens kunnen voelen. Innerlijk kan men zich anders voelen dan wat de feestdag uitstraalt. "Gelukkig" Nieuwjaar, "vrolijk" kerstfeest. Het gevoel van eenzaamheid kan des te groter zijn.

8. Erken dat een kind meer verliest dan een dierbare persoon. Men mist in het verdere leven, het leven van de overledene, en dat is op belangrijke momenten steeds weer voelbaar.

9. Op schoolniveau: leid leerkrachten op tot bekwame ondersteuners. Leerkrachten zien de gevoelens van kinderen, voelen hoe hun aandacht er niet bij is,... alleen weet men niet hoe ermee omgaan. Leer leerkrachten adequaat omgaan met verlies en verdriet. Ze moeten door voldoende kennis over wat verdiret betekent, voorbereid zijn. De manier waarop leerkrachten met het verdriet van het kind omgaan, wordt door het kind een leven lang herinnerd.

10. Vergeet vanuit de school het verdriet van de ouders thuis niet. Durf naar de ouders toe te gaan, vragen te stellen. Doodzwijgen maakt de dood dubbel zo erg.


Al heel wat informatie om mee rekening te houden. Wil je nog meer tips, lees het boekvan p. 231 tot p. 254. Ik heb hiermee toch al enkele vraagtekens over mijn onderwerp laten verdwijnen.

Tot het volgende berichtje,

Sandra

Stap 5: informatiemap: Kinderen rouwen ook

Bron: Feys M., Kinderen rouwen ook, informatiemap. Brugge, Die Keure.

Beste bloggers,

Deze informatiemap bestaat uit 4 delen (rouwen, enquêtes, lessugesties en hulp). Vooral katern 3 sprak me aan. Dit was een waaier uitgewerkte lessugesties. (vraag 3: welke lesmaterialen bestaan er?) Alleen jammer dat er weinig voor kleuters in terug te vinden was. Wat heb ik uit deze katern meegenomen + eigen standpunt.


Daarna heb ik nog een stukje besproken over misverstanden rechtzetten. Ook al heeft het niets te maken met mijn onderzoeksvragen, ik vond het interessant om ze te vermelden. Het doel van RZL is toch ook "wat zet je aan tot denken over je onderwerp". Het heeft me even doen glimlachen tussen deze toch wel emotioneelgeladen materie.

Vraag 3: welke lesmaterialen bestaan er en hoe zou ik het doen? 

Les 1 ki ka kuikentje piept niet meer

Aan de hand van een levend en een dood kuikentje worden de verschillen waargenomen. Dit is iets wat ik mezelf echt niet zie doen. Ik durf zelf geen dood dier aan te raken. Maar kleuters reageren anders: je ziet ze op de speelplaats genoeg rondlopen met dode insekten. Het is natuurlijk gemakkelijker als je waarneembaar lesmateriaal hebt. Met insekten zou ik het wel aandurven om erover te praten, maar met dieren waar je een emotie in kan leggen? Neen, niet voor mij.

Les 2 mijn lievelingsdier is dood

Hier wordt gewerkt met het verhaal "Dat is heel wat voor een kat". Het verhaal gaat over een gestorven poesje. Waar is hij nu, naar de hemel ja of neen. De kleuter moet 10 dingen bedenken waarom Roetje zo'n fijne poes was. Dit verhaal ligt heel sterk bij de belevingswereld van de kleuter en beschrijft goed hoe een kleuter zich op dat moment voelt. vb: hij weent in bed, hij wil geen chocolade, waar is Roetje nu? Ook de relatie tot de ouders (troosten, open praten over de dood onwetendheid over het bestaan van de hemel,..., hoe sta je tegenover de dood (dood is doodgewoon, dood is niet terugkomen) komen erin voor.

Met dit verhaal kan je in je onthaalkring al aardig op weg. Je maakt verdriet, de dood, het leven bespreekbaar. Praten over de dood kan dus ook op een "doodeenvoudige" manier. Daar bereik je veel meer mee.

Les 3: prutske is nu niet ziek meer

Ook hier wordt met een verhaal gewerkt. Maar deze keer gaat het meer over kinderen die merken dat hun vriendje zich anders gedraagt. Door te praten vernemen ze dat de hond gestorven is. Samen gaan ze hem begraven. Het is hier vooral de verdrietige jongen die vertelt wat hij meegemaakt heeft, wat zijn ouders deden. Het is de bedoeling om dit via dramatiserend spel aan te brengen.
Persoonlijk zou ik verdriet of de dood niet met een rollenspel aanbrengen. Tenzij de kleuters gewoon zijn om in de klas dramatiserend te werken. Ik denk dat het soms al moeilijk is om in het vel van een ander te kruipen, na te denken hoe het is om verdrietig te zijn.
Maar het is wel een mooi en bespreekbaar verhaal.

Les 4: het meisje met de zwavelstokjes (lager onderwijs)

Je moest eens weten hoe blij het me maakt dit sprookje terug te vinden in een informatiemap over rouwen. Dit is een van mijn lievelingssprookjes en ik vertel dit regelmatig aan mijn dochter. Alleen snapt zij helemaal niet waarover het gaat omdat ik het zo moeilijk vind om het uit te leggen: het meisje gaat dood. Ook bij de lessuggesties staat niets, enkel het verhaal vertellen en vragen aan de kinderen wat je van het verhaal vond. Dit vind ik voor een lager onderwijs iets te weinig. Zelfs met kleuters kan je hier toch meer over vertellen dan alleen "wat vond je ervan?".

Algemeen besluit

Ik besef dat er maar weinig lesmateriaal bestaat over verdriet en rouwen. Ik ga voor mezelf een mapje maken op kleuterniveau. Wat kan ik doen als ik in mijn toekomst te maken krijg met verdriet of verlies. Ik begin alvast het het verhaal uit les 2 en 3. Als ik de antwoorden op mijn onderzoeksvraag over de lesmaterialen verzamel, dan hoop ik op het einde van mijn rit toch iets te hebben. Ik ben benieuwd of ik nog meer lesmaterialen ga vinden want 2 verhalen is iets te weinig om in een map te steken.


Citaat 1: misverstanden rechtgezet

Met welke soorten menen komen rouwenden in contact?

Mensen die rouwende mijden: dit doen ze uit onmacht. Ze reageren uit beleefdheid, meer niet.

Mensen met rotvragen: hoe is het? Kan je daar als rouwende echt een antwoord op geven?

Mensen die vervallen in clichés: Gaat het een beetje? Die mensen kunnen luisteren en geven aan de rouwende de kans om zelf te praten. En dan komen de clichés:

Tijd: ik hoop dat het na een tijd zal slijten, Tijd heelt wonden.
Leeftijd: hij heeft zijn leeftijd gehad, bij verlies van een kind: je bent nog jong, je kan herbeginnen
Schijntroost: het was het beste voor hem, hij was te ziek of hij was op slag dood, hij heeft niets gevoeld.

Schroomvolle mensen: deze kunnen luisteren, geven geen boodschap of stellen geen vragen. Ze gaan gewoon mee in de rouw.

Dit zet me aan tot denken: welk soort mens ben ik?

Eigenlijk ben ik een mengeling van een mens die de rouwende mijden en een schroomvol mens. Als het kan zal ik zoveel mogelijk uit de buurt van "verdriet" blijven. Kom ik er toch dan ben ik meer het luisterend oor. Dan hoop ik dat er niet teveel stiltes vallen want dat is toch ook een ongemakkelijk gevoel. Maar is dat wel het goede? Ik heb mezelf hier echt in vraag gesteld, iets wat ik nooit zou doen als ik hier niet had over gelezen.

En... wie ben jij?

Sandra

Stap 4: geraadpleegde bronnen

Beste bloggers,

Hierbij alvast enkele bronnen die ik ga gebruiken tijdens mijn zoektocht naar antwoorden op mijn onderzoeksvragen.

Informatieve boeken, handleidingen en mappen

Debacker H.(1997), Een kind in rouw. (71 blz), Uitgeverij Averbode.

Keirse M. (2002), Kinderen helpen bij verlies. (267 blz), Uitgeverij Lannoo

Feys M., Kinderen rouwen ook, informatiemap. (373 blz), Brugge: Uitgeverij die Keure

Anseeuw, A., Callens, E., Caremans, L., Claeys, V., D'Haene, J., Dellaert, E., de Vriese, J., Grymonprez, T., Krussé, P., Vandemoortele, V., Volcke, A. & Wittoek, B. (2004) Vaarwel Rune. Handleiding kleuters 5 jaar TOV: Godsdienst voor kleuters. (p. 46-48). Kapellen: Uitgeverij Patmos/Pelckmans.

Lievens G. (1997). Waar is hij nu? Denkbeelden van kinderen uit de wereldgodsdiensten over de dood. KHLeuven.

Adviseurs: Knight K., Baybrooke M., Kaur-Singh K., Barron S., Pierre M, Kanithar V., (2004). Ceremonies en feesten, de dood. Amsterdam:  K.I. voor de Tropen.

Fiddelaers-Jaspers R. (2004). Kun je de dood ook groeten? Afscheidsgedichten. Kampen: Uitgeverij Kok.


Websites

www.kuleuven.be/thomas

Vragen over de dood
www.peuterplace.nl/rouwverwerking
www.kinderinfo.nl/artikel
www.peuteren.nl/afscheid/rouw
www.mens-en-gezondheid.infonu.nl/rouw bij jonge kinderen
http://www.kinderboeken.pagina.nl/   kinderboeken over verdriet

Vragen over verschillende religies en rouwen

http://www.samsam.net/    info over godsdiensten
http://www.uitvaart.nl/       info over ceremonies van verschillende religies



http://www.klasse.be/leraren     getuigenissen + artikels rond verlies op school

Verschillende werkvormen rond rouwen met jongeren, tranenkoffer, lesmaterialen

http://www.digischool.nl/
http://www.in-de-wolken.nl/
http://lerarenforum.be/
http://west-vlaanderen.be/
http://www.averbode.be/


Mogelijke prentenboeken rond thema verlies en dood

- Kikker en het vogeltje/Max Velthuys.
- Lieve Oma Pluis/Dick Bruna.
- Nooit meer is voor altijd/Joke Pype & Taninia Sels.
- Een opa om nooit meer te vergeten/Bette Westera & Harmer Van Straaten.
- Een ster voor Amber/Bart Demyttenaere & Claude K. Dubois.
- Balthazar: de eenzaamste ezel ooit/Inge Miscchaut & Marieke Coenen.
- Stilte a.u.b, ik denk aan de kip/Harri Geelen & Hans Hagen.
- De oma van Jules/Annemie Berebrouckx.
- Dat is heel wat voor een kat/Judith Vrorst, Erik Blegvad & Josephine Vonk.
- Mathilde/Jan de kinder.
- De mooiste begrafenis van de wereld/Ulf Nilsson, Eva Erikson & Femke Blekwah-Muller.
- Ik mis je/Paul Verrept.
- Derk Das blijft altijd bij ons/Susan Varley.
- Vaarwel goudveertje/Antonie Schneider.
- Marianne denkt aan oma/Bettina Egger.
- Een hemel voor Beer/Dolf Verroen en Wolf Erlbruch
- Rikki en de eekhoorn/Vangenechten
- Dag lieve oma/Klapwijk V en Bos M
- Knikkers op de weg/Adriaenssens Peter, Dieltiens Kristien, te Loo Sanne.
- Buurman Reus niet meer en nooit meer/Boonen Stefan en van Alphen Minèn

Enkele boeken vond ik via de bovenvermelde websites. In een volgend bericht ga ik door mij meest bruikbare bespreken.


Levende bronnen

Ik ga op zoek naar een kleuterjuf die ervaring heeft met verdriet in haar klas. Misschien willen er enkele kleuters getuigen.

Groetjes,

Sandra

Welkom op de blog "Tranen van verdriet"

Hallo bloggers,

Ik ben Sandra De Brue, laatstejaarsstudent kleuteronderwijs aan KHLeuven. Voor het vak RZL moeten we een weblog bijhouden rond een zelfgekozen onderwerp.
Mijn onderwerp is verdriet in de kleuterklas, vandaar de titel "tranen van verdriet".

Aan de hand van een artikel wordt een voorlopige eigen mening gegeven, daarna ga ik op zoek naar antwoorden op mijn onderzoeksvragen. Dit gebeurt door gebruik te maken van verschillende bronnen.

Welke vragen, bronnen, antwoorden ga je terugvinden in de volgende berichten.

Veel leesgenot,

Sandra