Dag bloggers,
Ik verwachtte van dit boek heel veel. Vooral omdat het omschreven werd als een gids voor ouders en leerkrachten die met kinderen in contact komen en omdat het geschreven werd door iemand met veel ervaring met verlies, verdriet, afscheid. Hoeveel boeken heeft hij hierover al niet geschreven. "Kinderen helpen bij verlies, een boek voor al wie van kinderen houdt, werd helemaal uitgelezen.
Wat heb ik eruit onthouden?
Citaat 1: hoofdstuk 2: hoe kinderen rouwen... (onderzoeksvraag 1)
Ze zijn kinderen: kinderen vertonen gelijksoortige emoties en reacties als volwassenen. Alleen kunnen zij niet begrijpen en uitdrukken wat ze doormaken. Het rouwproces verschilt op 7 specifieke manieren van dat van volwassenen.
1. Weerspiegeling van het ontwikkelingsstadium: dit gaf een overzicht hoe kinderen reageren binnen een bepaalde leeftijdscategorie. Dit werd reeds beschreven in het eerste bronnenboek (vraag 2).
2. Midden in het gewone leven: ze rouwen niet op bevel, wanneer iedereen het doet, wanneer het hen uitkomt. Kinderen worden er dikwijls mee geconfronteerd. Denk maar aan Nieuwjaar, moederdag,... Praten met leeftijdsgenoten lukt minder, wel met een leerkracht die ze dan ervaren als de "verloren moederfiguur". Thuis wordt verdriet verborgen voor de ouders, die hebben verdriet genoeg. Op school kan verdriet beter geuit worden, er wordt over gepraat.
3. In korte en intense episoden: ze kunnen geen lange tijd met verdriet bezig zijn. Even wenen en dan terug gaan spelen is heel normaal. Dat wil niet zeggen dat ze geen verdriet meer hebben. De emoties zijn explosief en volwassenen weten vaak niet hoe ze hiermee moeten omgaan.
4. Tijdelijke regressie na verlies: vaak brengt verdriet een terugval van functioneren met zich mee vb controle over zichzelf verliezen, zindelijk zijn. Deze regressie moet men als een soort pauze in de rouw beschouwen. Ze keren terug naar de tijd dat ze nog "verzorgd" werden.
5. uitleven in actie en spel: volwassenen praten vooral over het verdriet, kinderen verwerken dit door te spelen. Spel is hier een natuurlijke communicatie op een veilige manier. Via spel proberen ze angst, verdriet onder controle te krijgen.
6. rouw uitstellen: rouwreacties kunnen soms meer dan 2 jaar na het verlies komen. Na het sterfgeval heerst er chaos, een onbekend en onveilig gevoel. Kinderen zoeken eerst de veiligheid terug alvorens ze echt kunnen rouwen.
7. vernieuwde rouw bij belangrijke veranderingen: bij een vernieuwde emotionele stap in hun groeiproces kan het verlies heropleven. In nieuwe levenssituaties blijft oud verlies een plaats krijgen. vb verhuizen
Mijn standpunt
Ik ben altijd op zoek naar een "hoe doen ze dat nu eigenlijk, dat rouwen". Maar hoe meer ik lees, hoe minder ik het antwoord op de vraag zal vinden. Het is zo moeilijk er een algemeen antwoord op te geven omdat het voor ieder mens gewoon anders is. Niemand rouwt op dezelfde manier, ook kleuters niet. Met dit hoofdstuk te lezen besef ik nog meer hoe belangrijk dossierkennis van uw kinderen in de klas is. Misschien ervaar je de kleuter als lastig, maar reageert hij op een pijnlijke herinnering van meer dan een jaar geleden. (punt 6).
Staan we wel stil bij het aantal keren dat een kind geconfronteerd wordt met zijn verlies (punt 2)? Oma is er niet meer: maar we praten wel een hele week over grootouders als belangstellingscentrum. Een Nieuwjaarsbrief voor de mama. Dat maakt een kind 10 keer in zijn leven en elk jaar is het moederdag. Hoeveel keer praat je in een klas over een poes of een hond? Dat durf ik zelfs niet te tellen.
Agressie, explosiviteit van emoties (punt 3) dat hebben volwassenen ook. Ik kan me best inbeelden dat je als volwassene ook wel eens een glas stuk wil slaan uit woede, uit onmacht, uit verdriet. En dan is het inderdaad moeilijk om te weten hoe hiermee om te gaan. Kinderen mogen deze gevoelens hebben zonder dat ze zich hier schuldig over moeten voelen. Alleen moet de veiligheid voor zichzelf en anderen behouden blijven. Wat kan je dan als volwassene doen: luisteren en erover praten. Laat kleuters, volwassenen,... hun gevoelens toch niet opkroppen. Gevoelens MOGEN er toch zijn. Ik zie hier het verschil tussen volwassenen en kind niet goed. Alleen weten volwassenen hun gevoelens beter te doseren, uit te werken op voorwerpen die anderen niet schaden. Een kleuter met alle remmen los denkt alleen aan zichzelf. Aan de volwassene om hier gepast en gedoseerd op te reageren.
Het laatste en voor mij het belangrijkste punt vond ik de vernieuwde rouw bij nieuwe gebeurtenissen. Dan denk ik terug aan mijn artikel. Wat is er gebeurd met de kleuters van die stervende juf? Hoe gaan zij met het verlies van die juf om, hoe stonden de kleuters t.o.v. de nieuwe juf. Als interimleerkracht kom je zo dikwijks voor een nieuwe klas en meestal ken je de reden van afwezigheid niet, noch de nieuwe kleuters.
Hoeveel gezinnen worden niet opnieuw samengesteld: een nieuwe mama. Zijn er nog foto's van die andere mama? Ik kan hier niet over oordelen maar ik besef wel dat veranderingen in een mensenleven toch wel confronterend zijn. Het doet je denken over een verlies, rouwen.
Hoe ga ik de volgende keer reageren als ik de cliché hoor: het leven gaat voort hé. Dat zeggen ze allemaal, maar het verdriet, het gemis zal altijd blijven. En ergens mag dat ook. We mogen onze dierbaren niet vergeten, wel een plaatsje geven in ons nieuwe leven, hoe moeilijk dat ook is.
Citaat 2: suggesties om in concrete situaties wegen te vinden om het hart te laten spreken zonder het verstand op nul te zetten en verkeerde dingen te zeggen. (vraag 3: lessugesties, tips)
Mijn standpunt
Meer dan 50 tips werden hier gegeven. Onbegonnen werk om deze allemaal te bespreken. Daarom heb ik er een top 10 van gemaakt. Welke tips neem ik mee naar zo'n situatie.
Nog even dit: hoe mooi is dit niet geformuleerd: het hart laten spreken zonder het verstand op nul te zetten. Dat moet je kunnen. Alleen deze titel al heeft ervoor gezorgd dat ik de meer dan 20 bladzijden heb doorgenomen.
Mijn top 10
1. Moedig kinderen aan te praten en vragen te stellen zo vaak ze dit wensen. Breng geduld op.
2. Wees open en eerlijk in het geven van antwoorden. Eenvoudig en direct. Weet je het antwoord niet, zoek het dan samen uit.
3. Accepteer de uitspraken van verdriet: kinderen denken anders dan volwassenen. Ze zullen vertellen dat ze boos zijn op de overledene. Bekritiseer hen niet want dit zijn normale reacties. Luister liever naar hun gevoelens in plaats van te vertellen wat ze moeten voelen, denken en doen.
4. Houd de herinnering aan de overledene levendig. Spreek erover, zowel over het aangename als over het minder aangename. Laat hen weten dat de herinnering nooit helemaal zal verdwijnen. Geef een foto, maak een herdenkingsplaatsje.
5. Stimuleer de omgeving om ook aandacht op te brengen. Meestal kunnen de kinderen bij de ouders niet terecht omdat ze zelf emotioneel niet beschikbaar zijn. Andere vertrouwde volwassenen (leerkrachten) kunnen dan hulp bieden, die speciale aandacht geven die ze dan net zo nodig hebben.
6. Geef aandacht aan de dromen van kinderen. Dromen geven de kans om bezig te zijn met het verlies, om de realiteit onder ogen te zien. De inhoud hiervan weerspiegelt vaak de veranderingen die zich voordoen in het rouwproces. Men kan ontdekken waar men vandaan komt, waar men nu staat en waar me heen gaat. Deze dromen kunnen ook beangstigend zijn.
7. Denk eraan dat feestdagen dagen zijn waarop kinderen verdriet intens kunnen voelen. Innerlijk kan men zich anders voelen dan wat de feestdag uitstraalt. "Gelukkig" Nieuwjaar, "vrolijk" kerstfeest. Het gevoel van eenzaamheid kan des te groter zijn.
8. Erken dat een kind meer verliest dan een dierbare persoon. Men mist in het verdere leven, het leven van de overledene, en dat is op belangrijke momenten steeds weer voelbaar.
9. Op schoolniveau: leid leerkrachten op tot bekwame ondersteuners. Leerkrachten zien de gevoelens van kinderen, voelen hoe hun aandacht er niet bij is,... alleen weet men niet hoe ermee omgaan. Leer leerkrachten adequaat omgaan met verlies en verdriet. Ze moeten door voldoende kennis over wat verdiret betekent, voorbereid zijn. De manier waarop leerkrachten met het verdriet van het kind omgaan, wordt door het kind een leven lang herinnerd.
10. Vergeet vanuit de school het verdriet van de ouders thuis niet. Durf naar de ouders toe te gaan, vragen te stellen. Doodzwijgen maakt de dood dubbel zo erg.
Al heel wat informatie om mee rekening te houden. Wil je nog meer tips, lees het boekvan p. 231 tot p. 254. Ik heb hiermee toch al enkele vraagtekens over mijn onderwerp laten verdwijnen.
Tot het volgende berichtje,
Sandra
Geen opmerkingen:
Een reactie posten